بررسی ادعای ایران درباره نقش فناوری «سار» در عملیات جستجوی بالگرد رئیسی - BBC News فارسی (2024)

منبع تصویر، Getty Images / Baykar

در پی پوشش خبری و اظهارنظرهای مقامات دولتی ترکیه درباره دستاورد پهپاد آکینجی در پیدا کردن بالگرد ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران، ستاد نیروهای مسلح ایران در روز دوم خرداد نقش پهپاد ترکیه را در شناسایی محل هلیکوپتر رئیس جمهور تکذیب کرد و گفت با وجود اینکه ترکیه پهپاد مجهز به دوربین‌های دید در شب و حرارتی را به منطقه اعزام کرد، این پهپاد به دلیل نداشتن تجهیزات «تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر» موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نشد و در نهایت به کشور ترکیه بازگشت.

اشاره این بیانیه به سار یا «رادار روزنه مصنوعی» است که می‌تواند در هر شرایط جوی چه در هوای ابری و مه آلود و چه در تاریکی تصویربرداری کند.

تصاویر سار با تاباندن نوعی از امواج رادیویی به سطح زمین و پردازش بازتاب این امواج به دست می‌آید. این تکنولوژی بر روی ماهواره‌ها و پهپادها نصب می‌شوند.

پیشتر در یک مطلب تحقیقی نشان دادیم که با وجود تبلیغات زیاد دولت و رسانه‌های ترکیه، نقطه‌ای که حسگر دوربین‌های حرارتی و دید در شب آکینجی بعنوان محل سقوط هلیکوپتر اعلام کردند نادرست بوده است.

در بیانیه ستاد نیروهای مسلح ایران گفته شد دلیلی که «پیشنهاد ترکیه» پذیرفته شد این بود که پهپادهای «پیشرفته» ایرانی در آن زمان برای ماموریت در شمال اقیانوس هند بودند.

بیانیه ستاد نیروهای مسلح می‌گوید «نقطه دقیق حادثه سقوط بالگرد توسط نیروهای امدادگر زمینی و پهپادهای ایرانی نیروهای مسلح که از مأموریت در شمال اقیانوس هند فراخوانده شده بودند، کشف شد.»

منبع تصویر، BAYKAR

وب‌سایت شرکت بایکار، سازنده پهپاد آکینجی نشان می‌دهد که این پهپاد مجهز به رادار «سار» است. بایکار از پاسخ به سوال بی‌بی‌سی درباره تجهیزات پهپادی که به ایران فرستاده شد خودداری کرد. سخنگوی شرکت سازنده، درباره اینکه چه نوع تصاویری به وزارت دفاع ترکیه داده شده نیز اظهار نظری نکرد و پاسخ به همه این سوالات را به وزارت دفاع ترکیه محول کرد.

بی‌بی‌سی برای راستی‌آزمایی، ادعاهای مربوط به استفاده از رادار سار را با متخصصان پهپاد درمیان گذاشته است.

دیوید همبلینگ، محقق در زمینه پهپاد به بی‌بی‌سی گفته است: «دیدن نقاط زیر ابر با سامانه‌های تصویری و حرارتی چالش برانگیز است. برخی پهپادها مجهز به تکنولوژی «سار» هستند که می‌تواند زیر ابرها و شاخ و برگ درختان را هم تصویربرداری کند. تصاویر منتشر شده آکینجی نشان نمی‌دهد که تصاویری با تکنولوژی «سار» با ایران در میان گذاشته شده باشد».

منبع تصویر، Capella Space

منبع تصویر، ANADOLU

دیوید هیث‌کوت از موسسه امنیتی مکنزی در بریتانیا می‌گوید: «این درست است که تکنولوژی «سار» زیر ابرها را می‌بیند اما این تکنولوژی برای حوادث هوایی کاربردی ندارد. چون این تصاویر در لحظه پرواز پهپاد دیده و تحلیل نمی‌شوند. این تکنولوژی برای مواردی کاربرد دارد که بخواهیم در روزها، هفته‌ها و ماه‌ها از یک منطقه تصویر برداری کنیم و ببینیم چه تغییراتی در آن منطقه رخ داده است.»

دیوید هیث‌کوت درباره تصویر زیر که خبرگزاری آناتولی از تصاویر آکینجی منتشر کرده تایید کرده که این تصاویر با تکنولوژی «سار» گرفته نشده است. به گفته آقای کوت تصاویر رنگی تصاویر الکترو-نوری هستند و تصاویری که در آن نقطه حرارتی دیده می‌شود با دوربین مادون قرمز گرفته شده اند.

گزارش‌های اولیه رسمی دولت ایران حاکی از این بود که امام جمعه تبریز هنگام سقوط بالگرد زنده بوده‌ است و مسئولان امیدوار بودند بتوان در صورت پیدا کردن بالگرد، جان بازماندگان را نجات داد.

دیوید هیث‌کوت می‌گوید «در حوادث هوایی، زمان بسیار مهم است چون می‌خواهیم سریع به افراد زخمی کمک رسانی کنیم. در این شرایط سار تکنولوژی مناسبی برای استفاده به نظر نمی‌آید.»

او تاکید کرده حسگرهای مادون قرمز و حسگرهای حرارتی گزینه‌های مناسبی برای عملیات نجات هستند و برای همین هم از آنها استفاده می‌شود.» آقای هیث‌کوت معتقد است از آنجایی که تحلیل تصاویر «سار» بسیار زمان‌بر است، برای همین استفاده از آن در عملیات نجات اولویت ندارد.

منبع تصویر، AirNav. RadarBox

تحقیقات بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی نشان می‌دهد پهپاد آکینجی بر نقاطی دورتر از محل سقوط تمرکز داشته است. این پهپاد تقریبا در همان مناطقی ساعت‌ها پرواز می‌کرده که هلال احمر بعنوان محل احتمالی سقوط بالگرد اعلام کرده و امدادگرانش را به آنجا فرستاده بود.

این سوال مطرح است که با درنظر گرفتن هوای ابری و کمبود دید، در چه شرایطی پهپاد آکینجی می‌توانست بهتر عمل کند؟

دیوید هیث‌کوت تایید می‌کند که ابرها جلوی دید سنسورهای دید در شب یا مادون قرمز را می‌گیرند. او گفته «طبیعتا اگر پهپاد آکینجی پایین‌تر از ابرها پرواز می‌کرد ممکن بود می‌توانست تصاویر بهتری بگیرد ولی با توجه به کوهستانی بودن منطقه ریسک چنین کاری زیاد است.»

ما همینطور تصاویر پهپادی که از لحظات شناسایی محل بالگرد از حساب‌های رسمی رسانه‌های ایران دیده‌ایم را با متخصصان در میان گذاشتیم.

از جمله تصاویر صدا و سیما وقتی برای اولین بار نام «گروه پهپادی نیروهای قدس سپاه» را مطرح کردند: تصویری که هلال احمر در نخستین لحظات پیدا کردن بالگرد منتشر کرد و از روی مانیتور یک لپ‌تاپ گرفته شده بود و تصویری که ایرنا از روی مانیتور کنترلر پهپاد منتشر کرده که در آن فردی در حال بررسی محل سقوط و پیدا کردن نشانه‌های حرارتی است.

منبع تصویر، IRIB

دیوید هیث‌کوت می‌گوید این تصاویر به نظر با پهپادهای تجاری (ریزپرنده) گرفته شده است و تصاویر پهپادهای نظامی شبیه آن چیزی است که پهپاد آکینجی مخابره می‌کرد.

وزارت دفاع ترکیه پیش از اعزام پهپاد گفته بود ایران از این کشور درخواست کرده بود که پهپاد آکینجی را به این کشور بفرستد. ستاد نیروهای مسلح اما گفته ترکیه پیشنهاد کمک داده بود و ایران آن را قبول کرده است.

شبی که پهپاد آکینجی به ایران فرستاد شد بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی مسیر این پهپاد را دنبال کردند و بسیاری از این موضوع که ایران اجازه داده یک پهپاد جاسوسی پیشرفته ساعت‌ها روی خاک این کشور گشت‌زنی و تصویربرداری کند ابراز تعجب و نگرانی کردند.

منبع تصویر، AirNav. RadarBox

پهپاد آکینجی پس از پایان ماموریت، در حالی که رسانه‌های ترکیه ماموریتش را موفقیت آمیز اعلام می‌کردند و هزاران نفر از وب‌سایت‌های ردگیری پرواز آن را دنبال می‌کردند، بر فراز دریاچه وان نمادی از پرچم ترکیه را ترسیم کرد.

اگرچه شاید مشخص نباشد سنسورهای پهپاد آکینجی چه اطلاعاتی در طول مسیر ضبط کرده باشد اما به نظر می‌رسد ترکیه در تبلیغ این پهپاد موفق عمل کرده است.